Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego – istotny dokument czy po prostu spełnienie wymogu prawnego?

To jak z tymi instrukcjami w praktyce jest…

Wielu Przedsiębiorców słysząc o Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego myśli jak o dokumencie, który muszą mieć ze względu na obowiązek prawny, a nie ze względu jego wartości w zakresie poprawy bezpieczeństwa pożarowego oraz organizacji sprawnej ewakuacji. My myślimy o tym, jak o dokumencie który steruje wszelkimi procesami od momentu powstania pożaru do wezwania odpowiedniej pomocy, zwalczania pożarów i bezpiecznej ewakuacji z zagrożonego budynku. Właśnie Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego określa warunki ochrony przeciwpożarowej panujące na obiektach i jest doskonałym źródłem informacji dla użytkowników w zakresie postępowania w razie wystąpienia zagrożenia pożarowego oraz dla Straży Pożarnej, którzy przyjeżdżając na akcję ratowniczo-gaśniczą czerpią informacje odnośnie charakterystyki obiektu oraz zagrożeń (np. strefy zagrożenia wybuchem, składowane substancje chemiczne itp.) występujących w obiekcie właśnie z Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego, ale wszystko po kolei. Skąd w ogóle obowiązek posiadania tego dokumentu Obowiązek wdrożenia Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego jest podyktowany przez Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2010 nr 109, poz. 719 z późn. zm.). 

Ale czy wszystkie obiekty powinny posiadać taki dokument? Otóż powyżej wspominane rozporządzenie nie obliguje nas do wdrożenia Instrukcji  w sytuacji gdy obiekty lub ich części (budynki przeznaczone do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjne, magazynowe oraz inwentarskie), pod warunkiem że nie występują w nich strefy zagrożenia wybuchem i dodatkowo:

1. kubatura brutto budynku lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową nie przekracza 1000 m³, z zastrzeżeniem pkt. 2,
2. kubatura brutto budynku inwentarskiego nie przekracza 1500 m³,
3. powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek nie przekracza 1000 m².

W takiej sytuacji, gdy nasz budynek (ZL lub PM) posiada kubaturę większa niż 1000 m³, dla budynku inwentarskiego kubaturę większa niż 1500 m³ lub powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek przekracza 1000 m² musimy wdrożyć Instrukcję Bezpieczeństwa Pożarowego do obowiązkowego stosowania na terenie obiektu.

Jak już ustaliliśmy czy nasz obiekt wymaga opracowania to następnym pytaniem jest, jakie informacje powinna zawierać dobrze opracowana Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego?

Poniżej przedstawiamy zakres wymaganych informacji oraz je pokrótce rozwijamy i przytaczamy najczęściej pojawiające się błędy w tego typu dokumentach:

Warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem;

Bardzo ważny punkt zarówno dla użytkowników obiektu jak i dla Straży Pożarnej, w nim są zawarte wszelkie informacje z jakim typem obiektu mamy do czynienia (ZL, PM, czy IN), gdzie znajdują się newralgiczne miejsca np. strefy zagrożenia wybuchem, magazyny chemiczne czy instalacje związane z procesem technologicznym mogącym mieć kluczowe znaczenie podczas akcji ratowniczo-gaśniczej. Przede wszystkim ten punkt określa czy jest to budynek użyteczności publicznej czy produkcyjno magazynowy lub inwentarski, określone zostają prowadzone procesy technologiczne tj. produkcja chemikaliów, magazynowanie chemikaliów, działalność lecznica (szpitale, przychodnie), działalność hotelarska itp. Określone zostają warunki techniczne obiektu w tym powierzchnia, kubatura, wysokość lub ilość kondygnacji budynku, gęstość obciążenia ogniowego, ilość użytkowników tego obiektu i wiele innych. Niestety wielu autorów nie przykłada należytej uwagi do tego punktu, ponieważ pojawiają się mało konkretne informacje tj. „budynek produkcji chemicznej” co jest mało precyzyjnym stwierdzeniem. Zapis ten powinien być rozwinięty o wykaz najbardziej niebezpiecznych substancji stwarzających zagrożenie, które są stosowane do produkcji lub magazynowane na terenie zakładu pracy ze wskazaniem parametrów pożarowych tych substancji, ilości mogącej znajdować się na terenie obiektu oraz z graficznym wskazaniem miejsca przechowywania tych substancji, ale o tym w dalszej części artykułu odnośnie planów graficznych. Kolejnym często widocznym błędem jest określanie gęstości obciążenia ogniowego, która często jest po prostu przepisywana z dokumentacji powykonawczej. Właściwym jest wykonanie obliczeń gęstości obciążenia ogniowego przy spalaniu materiałów palnych na podstawie Polskiej Normy PN-B-02852:2001, dzięki której będziemy w stanie określić czy nasz obiekt posiada odpowiednie zabezpieczenia (wymagana klasa odporności pożarowej i elementów budynku oraz nie przekroczona powierzchnia strefy pożarowej). W tym punkcie powinny zostać zawarte również informacje odnośnie stref zagrożonych wybuchem, z podaniem miejsc występowania, rodzaju substancji stwarzającej zagrożenie (pary/gazy lub pyły), określeniem typu strefy zagrożenia wybuchem oraz wielkością tej strefy. Również ten punkt jest często pomijany przez wielu autorów.

Określenie wyposażenia w wymaganie urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz sposoby poddawania ich przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym

Informacje zawarte odnośnie zastosowanych urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w obiekcie są niezwykle istotne dla użytkowników obiektu. Opisane są tutaj sposoby użycia sprzętu oraz wszelkie wymagania w zakresie odległości do tego typu sprzętu czy ilości wymaganej prawem – np. ile środka gaśniczego powinno się w danym budynku znajdować. Bardzo często spotykanym błędem jest rozpisywanie ile np. powinno być gaśnic w budynku, ale nie jest brany pod uwagę stan rzeczywisty np. czy została zapewniona odpowiednia ilość środka gaśniczego. Bardzo ważna jest tutaj wizja lokalna, która ułatwi określenie stanu panującego w budynku celem weryfikacji czy wszelkie warunki zostały spełnione. Dodatkowo obowiązkowe jest wprowadzanie odpowiednich czasookresów dla przeglądów technicznych oraz konserwacyjnych – dla urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic co najmniej raz w roku lub częściej jeżeli wymaga tego producent.

Sposoby postępowania na wypadek pożaru i inne zagrożenia

Zawarte zostają tutaj procesy dotyczące sposobu postępowania na wypadek pożaru – od sposobu gaszenia pożaru z użyciem urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, poprzez realizację procesów po których dochodzi do wykrycia pożaru przez System Sygnalizacji Pożaru (SSP), aż do zażegnania zagrożenia lub przyjazdu Straży Pożarnej, gdzie zgodnie z prawem mamy obowiązek poddać się realizacji poleceń przekazywanych przez dowódcę jednostki ratowniczo-gaśniczej. Często wielu autorów nie powołuje się na inne zagrożenia, a wszystko jest kwestią indywidualną dla danego budynku w zależności od jego charakterystyki. Dla budynków użyteczności publicznej tj. szpitale lub urzędy miejskie jednym
z dodatkowych zagrożeń może być np. zagrożenie terrorystyczne. Innym zauważanym błędem jest opisywanie procesów związanych z Systemem Sygnalizacji Pożarowej, gdzie zostają opisywane czasy reakcji. Jednym z dokumentów opisujących takie procesy jest Scenariusz Pożarowy, który uwzględnia czas T1, czyli czas na potwierdzenie I stopnia alarmu, który pojawia się na Centrali SSP, oraz czasu T2, który odnosi się do rozpoznania zagrożenia – sprawdzenie czy jest faktycznie zagrożenie pożarowe lub doszło do wyzwolenia alarmu w ramach usterki lub czynnika ludzkiego. Często zdarza się tak, że w Scenariuszu zostają rozpisane konkretne czasy, które podczas użytkowania budynku zostają dostosowane do obecnych wymogów. Ustawione czasy są kwestią indywidualną dla danego budynku, ale zgodnie z Zarządzeniem Komendanta Miejskiego PSP łączny czas reakcji nie powinien przekraczać 10 minut. Dlatego też każdorazowo przed opisywaniem tego procesu w IBP należy tą informację zweryfikować, aby nie wprowadzać użytkowników budynku odpowiedzialnych za System Sygnalizacji Pożarowej czytających Instrukcję w błąd.

Sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane

Pracami niebezpiecznymi pod względem pożarowym są prace remontowo-budowlane związane z użyciem otwartego ognia, cięciem z wytwarzaniem iskier mechanicznych i spawaniem, prowadzone wewnątrz lub na dachach obiektów, na przyległych do nich terenach oraz placach składowych, a także prace remontowo-budowlane wykonywane w strefach zagrożenia wybuchem. Ważne w tym aspekcie jest opisanie odpowiednich procedur mających na celu weryfikację rodzaju wykonywanych prac przed ich rozpoczęciem, wydawanie systemów pozwoleń na prowadzenie tego typu prac oraz ustalenie sposobu weryfikacji wykonanej pracy czy nie istnieje zagrożenie pożarowe. Istotne jest w szczególności odpowiednie zabezpieczenie tego typu prac tj. zapewnienie odpowiedniego sprzętu gaśniczego, sprawdzanie miejsca pracy czy nie pojawiają się inne szczególne zagrożenia tj. pozostałości gazów/substancji łatwopalnych w zbiornikach lub rurociągach lub np. pyłów na stanowisku pracy
w którym mają być prowadzone procesy spawania lub cięcia z możliwością powstawania iskier. Istotne jest również odpowiednie zabezpieczenie obszaru pracy po jej zakończeniu, która będzie obejmowała procedurę sprawdzania miejsca w okresie od zakończenia prac do np. 8 godzin po jej wykonaniu.

Warunki i organizacja ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania

Ewakuacja jest bardzo ważnym aspektem w rzeczywistości oraz w tym dokumencie. W sytuacji gdy do momentu przyjazdu Straży Pożarnej nie zostanie przeprowadzona całkowita ewakuacja wszystkich użytkowników budynku, dowódca Straży Pożarnej będzie skupiał swoje działania w kwestii ratunkowej, dopiero w następnej kolejności w kwestii gaśniczej. Dlatego też dobrze opisany i zorganizowany proces ewakuacji wraz z systemem szkoleń jest niezwykle ważny. W przypadku obiektów, w których przebywa więcej niż 50 stałych użytkowników obowiązkowe jest (z wyjątkiem budynków mieszkalnych) praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji z całego obiektu co najmniej raz na dwa lata. Dla obiektów w których cyklicznie zmienia się jednocześnie grupa powyżej 50 użytkowników (np. przedszkola, szkoły, akademiki) należy dokonać praktycznego sprawdzenia organizacji oraz warunków ewakuacji co najmniej raz do roku. Istotne jest, aby takie sprawdzenie dokonać w terminie do 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia korzystania z obiektu przez nowych użytkowników. Niestety i tutaj również pojawiają się błędy związane ze zbyt uproszczonym opisem procesu ewakuacji, który nie zawsze odnosi się do możliwości i stanu rzeczywistego poszczególnych obiektów. Niezwykle ważne jest poznanie charakterystyki obiektu oraz odpowiednie podejście do tematu, który pozwoli nam opracować odpowiednią strategię ewakuacji użytkowników obiektu.

Sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji

Zapoznanie użytkowników z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego jest bardzo ważne – bez tego elementu skuteczna akcja gaśnicza oraz ewakuacyjna może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Jeżeli chodzi o szkolenia dla Pracowników to są one najczęściej organizowane razem ze szkoleniami wstępnymi i okresowymi w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli chodzi o praktyczne sprawdzenie sposobów ewakuacji to należy zorganizować szkolenia przed organizacją takich ćwiczeń. Dodatkowo istotne jest realizowanie szkoleń cyklicznych (najlepiej raz do roku) dla Pracowników, którzy wykonują pracę w strefach zagrożonych wybuchem. Najczęściej spotykanym sposobem zapoznawania się z przepisami przeciwpożarowymi i treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowymi przez pozostałych użytkowników obiektu (np. serwisy zewnętrzne) są przez szkolenia oraz broszury informacyjne.

Zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami

Punkt dotyczący sposobu realizacji procesów w zakresie ochrony przeciwpożarowej (zwalczanie pożarów, ewakuacja, procesy związane z systemem sygnalizacji pożarowej, dbanie o bezpieczeństwo pożarowe podczas użytkowania obiektu) dla wszystkich użytkowników obiektu. Każdy zakład powinien mieć wyznaczone odpowiednie osoby, które w razie zaistnienia zagrożenia pożarowego będą w stanie podjąć odpowiednie kroki w zakresie bezpiecznej i skutecznej ewakuacji czy podjęcia działań gaśniczych. Wiele zakładów wyznacza tzw. Koordynatora Ewakuacji (w razie potrzeby zastępców Koordynatora), którzy będą koordynowali bezpieczną ewakuację do momentu opuszczenia z obiektu wszystkich użytkowników i przyjazdu Straży Pożarnej.

Plany obiektów, obejmujące także ich usytuowanie, oraz terenu przyległego, z uwzględnieniem graficznych danych

Bardzo istotny punkt, ponieważ przedstawia nam wszystkie informacje dotyczące obiektu z graficznym przedstawieniem dróg ewakuacyjnych, występujących stref zagrożonych wybuchem i/lub pomieszczeń zagrożonych wybuchem, pomieszczeń w których są przechowywane substancje lub mieszaniny stwarzające zagrożenie czy rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic. Informacje jakie powinny znaleźć się na planach graficznych zostały uwzględnione w rozporządzeniu i są to:

a) powierzchnia, wysokość i liczba kondygnacji budynku,
b) odległości od obiektów sąsiadujących,
c) parametry pożarowe występujących substancji palnych,
d) występująca gęstość obciążenia ogniowego w strefie pożarowej lub w strefach pożarowych,
e) kategoria zagrożenia ludzi, przewidywana liczba osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach,
f) lokalizacja pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem,
g) podział obiektu na strefy pożarowe,
h) warunki ewakuacji, ze wskazaniem kierunków i wyjść ewakuacyjnych,
i) miejsca usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,
j) lokalizacja dojść do dźwigów dla ekip ratowniczych,
k) hydranty zewnętrznych oraz inne źródła wody do celów przeciwpożarowych,
l) drogi pożarowe i inne drogi dojazdowe, z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony.

Proszę zwrócić uwagę, że wszelkie informacje przedstawione na dobrze opracowanych planach dają pełny zarys informacji odnośnie rodzaju obiektu i zagrożeń na nim występujących dla dowódcy straży pożarnej, który będzie dobierał odpowiednią strategię ratowniczo-gaśniczą. Jednakże najbardziej istotną rolę będą pełnili użytkownicy obiektu, którzy w sposób precyzyjny będą w stanie przekazać wszelkie informacje mogące mieć istotny wpływ na szybkość zakończenia akcji prowadzonej przez strażaków. Tutaj dużą rolę ogrywają szkolenia a zwłaszcza znajomość instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.