Zagrożenia pożarowo-wybuchowe w kabinach lakierniczych

Poziom bezpieczeństwa kabin lakierniczych w praktyce

Mimo, że w obecnych czasach zdawałoby się, że oferowane kabiny lakiernicze, w których mają być stosowane łatwopalne substancje zapewniają bezwzględne bezpieczeństwo –  to często tak nie jest. Wynika to z wielu powodów, między innymi winny jest temu nieodpowiedni dobór, montaż takiej kabiny lub niewłaściwa eksploatacja. Często zdarza się, że pomijamy zalecenia producenta lub w trakcie użytkowania zapominamy o okresowych przeglądach. Ale ktoś powie, że po tylu latach doświadczeń na pewno wiedza o zagrożeniach w lakierni jest duża i na pewno te nowe kabiny zapewniają nam 100% bezpieczeństwa…  Z tym, że oczywiście nowe kabiny projektowane wg. nowej normy PN-EN 16985:2019-02 (Kabiny malarskie do natryskiwania organicznego materiału powlekającego — Wymagania bezpieczeństwa), zapobiegają tworzeniu się palnych i wybuchowych atmosfer a jednak mamy do czynienia z pożarami i wybuchami w takich obiektach. Owa norma mówi, że system wentylacji powinien być zaprojektowany tak aby w lakierniach manualnych natryskowych zapewnić stężenie substancji palnej do wartości max. 25% DGW (dolnej granicy wybuchowości) a w lakierniach automatycznych i proszkowych max. 50% DGW. Zaprojektowana tak wentylacja i przepływ powietrza zapewniają założone warunki… i …. zapominamy lub nie zwracamy uwagi na stan filtrów a oto w ten sposób możemy już zmniejszać wydajność wentylacji i zwiększać stężenie palnych substancji. Z drugiej strony to kiedy filtry będą nadawać się do wymiany jest ciężkie do oszacowania lub w sztywnych terminach zakładać ich zużycie np. po 3 miesiącach – przecież kabina może być stosowana w trybie ciągłym a może w trybie „w razie potrzeb”. Więc założenie, że wentylacja działa bez zarzutu a my możemy być pewni tego, że podczas naszej pracy stężenie palnych substancji nie osiąga DGW jest obarczone bardzo dużym błędem. Nie powinniśmy również oceniać poziomu ryzyka w oparciu o takie informacje na poziomie tolerowalnym i akceptowalnym. Powinniśmy ocenić skuteczność takiego „zabezpieczenia” i stwierdzić, że nadal potrzebne są inne alternatywne poziomy zabezpieczeń, które nawet przy przekroczeniu DGW zapewnią jakikolwiek poziom bezpieczeństwa czy przez przeciwdziałanie zapłonowi takiej atmosfery lub skutkom wybuchu/pożaru.

Nie można też pominąć też sytuacji gdy pomieszczenia modernizuje się na pomieszczenia lakiernicze. W takich sytuacjach modernizacja powinna być poprzedzona projektem budowlanym opracowanym we współpracy z wieloma specjalistami m.in. projektantem sieci i instalacji elektrycznych a także zaopiniowanym przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Wynika to z rozp. MSWiA z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej i występowania zagrożenia wybuchem w budynkach zawierających strefy PM (§3 ust.1 pkt. 5. lit. d). Wtedy jednak musimy poruszyć również kwestie stanu obiektu pod kątem ochrony przeciwpożarowej i przekazać uzgodniony projekt do wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej właściwego dla miejsca lokalizacji inwestycji, podając w nim dane, które przyjęto za podstawę do stwierdzenia zgodności rozwiązań projektu budowlanego z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej.

Podsumowanie strat materialnych i zdrowotnych

Straty jakie można ponieść w wyniku wybuchu lub pożaru lakierni są bardzo zróżnicowane z jednej przyczyny – rozmiaru strat. Odnotowano zdarzenia, których koszty restytucji szkód pożarowych wynosiły niewiele a także znalazły się takie, które pochłonęły kilkaset tysięcy złoty ale i kilka do nawet 5 mln euro. Wszystko zależy od kosztów jakie ponieśliśmy podczas inwestycji a także jakie koszty nas czekają, a które są związane z odbudową, naprawą, nowym zakupem itd. Oczywiście żyjemy w czasach, w których ubezpieczamy mienie ale często udaje się pokryć tylko część szkód wypłaconym odszkodowaniem a większość spraw kończy się w sądzie. Powód prosty i prozaiczny – jako właściciele czy zarządcy jesteśmy odpowiedzialni również za zapobieganie i zmniejszanie rozmiarów pożaru poprzez spełnienie wymagań prawnych odnośnie budynku, zabezpieczania materiałów niebezpiecznych pożarowo etc. Wynika to wprost z ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Ale o tym problemie już w innym artykule.

Podobnie sytuacja wygląda jeśli chodzi o szkody na zdrowiu czy życiu ludzkim – były zarówno przypadki śmiertelne, poparzeń ciała, drobnych urazów jak i całkowity brak jakichkolwiek urazów. Część ze zdarzeń powstała podczas prac jak i podczas nieobecności personelu. Nie można natomiast powiedzieć, że ilość zdarzeń wypadków ciężkich jest niewielka w stosunku do całej ilości zdarzeń. W USA na 24 zdarzenia zdarzyły się 2 przypadki śmiertelne (link).

Odpowiedzialność karna

Wcześniej już wspomniana ustawa o ochronie przeciwpożarowej nakłada na właściciela, użytkownika lub zarządcę obowiązek zapewnienia w eksploatowanym obiekcie bezpieczeństwa pożarowego oraz warunków bezpiecznej ewakuacji ludzi i mienia w przypadku powstania zagrożenia. Ale co jeśli najmujemy budynek, w którym prowadzimy prace lakiernicze związane z zagrożeniem wybuchem? Zgodnie z art. 4 ust. 1a ww. ustawy odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje w całości lub w części ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem.

Z jakimi sankcjami liczymy się w przypadku gdy dojdzie do wybuchu? Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń i art.82 wskazuje, że podlegamy karze aresztu, grzywny albo karze nagany gdy dokonujemy czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, polegających na:

– używaniu otwartego ognia, paleniu tytoniu i stosowaniu innych czynników mogących zainicjować zapłon materiałów palnych,

– wykonywaniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym bez ich wymaganego zabezpieczenia,

– używaniu instalacji, urządzeń i narzędzi niepoddanych wymaganej kontroli lub niesprawnych technicznie albo użytkowaniu ich w sposób niezgodny z przeznaczeniem lub warunkami określonymi przez producenta, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzeniania ognia.

Wymiar kary pozbawienia wolności zależy od tego czy dokonaliśmy czynu mającego charakter sprowadzenia pożaru lub wybuchu (art. 163) czy bezpośrednio przyczyniliśmy się do zagrożenia prowadzącego do możliwości zaistnienia pożaru lub wybuchu (art. 164). Wobec czego jeśli w wyniku naszych zaniedbań polegających na np. braku odpowiednich przeglądów urządzeń czy instalacji w strefie zagrożonej wybuchem doszło do pożaru lub wybuchu wymiar kary wynosi od roku do 10 lat. Nieumyślność czynu powoduje obniżenie wyroku od 3 miesięcy do 5 lat. Natomiast jeżeli w następstwem jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (przy działaniu nieumyślnym od 6 miesięcy do lat 8).

Natomiast jeśli nie dojdzie do pożaru lub wybuchu a jedynie prowadzimy do możliwości jego powstania poprzez brak odpowiednich zabezpieczeń w strefach zagrożonych wybuchem podlegamy karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Ocena zagrożenia wybuchem

Dokument taki jak ocena zagrożenia wybuchem obejmuje:

– oszacowanie maksymalnego przyrostu ciśnienia spowodowanego przez wybuch z udziałem palnych substancji,

– wyznaczenie stref zagrożenia wybuchem oraz ich zasięg dla miejsc, w których są stosowane substancje palne.

Niestety często zdarza się, że nie znamy na etapie projektowania czy modernizowania lakierni – składu lakierów jakich będziemy przyszłościowo używać. Z resztą wszystko może się zmienić w trakcie użytkowania już kabiny. Dlatego zakłada się mieszaninę o najgorszych parametrach wybuchowych i pod tym kątem dokonuje się odpowiednich obliczeń.

Maksymalny przyrost ciśnienia wskaże nam czy pomieszczenie nie jest zagrożone wybuchem – jeśli tak to poziom zabezpieczeń i wymagania stawiane samej kabinie będą za sobą pociągały już duże koszty.

Jeśli pomieszczenie kabiny lakierniczej nie jest pomieszczeniem zagrożonym wybuchem wtedy przechodzimy do wyznaczenia strefy zagrożonej wybuchem. Oczywiście producent to zrobił już w momencie projektowania i dobierania urządzeń ale często tej dokumentacji nie ma i pracodawca jest zobowiązany zapewnić taki dokument na podstawie §37 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719). Z kolei jeśli modernizujemy – jest to po prostu część projektu budowlanego.

Natomiast pamiętajmy, że ocena zagrożenia wybuchem lakierni podlega aktualizacji w przypadku:

– zmiany procesu lakierowania np. z natryskowego zmieniamy na proszkowe,

– zmiany rodzaju substancji palnych w tym, zastosowania lakierów o zawartości palnych substancji, których stężenie przekracza wcześniejsze założenia,

– modernizacji wentylacji,

– zmiany dotyczącej wielkości kabiny lakierniczo-suszarniczej,

– zastosowania nowych otworów w kabinie lakierniczo-suszarniczej. Przynajmniej każda zmiana w strefie kabiny powinna być wcześniej skonsultowana z autorem dokumentu.

Dokument zabezpieczenia przed wybuchem

Dokument zabezpieczenia przed wybuchem określa:

– opis środków ochronnych ograniczających skutki wybuchu,

– wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem,

– oświadczenia Pracodawcy, że:

a. miejsca pracy, urządzenia, a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe

ich funkcjonowanie,

b. urządzenia spełniają wymagane przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy,

c. została dokonana ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej.

– terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych zapobiegających tworzeniu się, zapłonu atmosfery wybuchowej oraz ograniczających szkodliwy efekt wybuchu, w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób pracujących.

– dla osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy:

a. opis środków ochronnych ograniczających skutek wybuchu,

b. zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialnego

za miejsce pracy,

c. celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania.

– określenie prawdopodobieństwa i częstotliwości występowania atmosfer wybuchowych,

– identyfikację i ocenę zagrożeń wybuchem stwarzanych przez urządzenia i procesy technologiczne,

– oceną skali przewidywanych niepożądanych skutków wybuchu,

– wytyczne do konserwacji, przeglądów, remontów urządzeń zabudowanych w strefach zagrożonych wybuchem.

Dokument zabezpieczenia przed wybuchem jest równie ważnym dokumentem jeśli nie ważniejszym. Dlaczego? Dlatego, że ocenia ryzyko wystąpienia wybuchu we wcześniej wyznaczonych strefach. Ocena ryzyka może być przeprowadzona dowolną metodą – zazwyczaj metoda oceny dobierana jest przez autora. Niemniej jednak przy każdej ocenianej przyczynie wybuchu ryzyko powinno być wyznaczone przed wprowadzeniem zabezpieczeń a także po wprowadzeniu zabezpieczeń. Natomiast czy spotkał się ktoś z Was z uwzględnieniem w ocenie zdarzenia braku przeglądów zastosowanych zabezpieczeń? Czy tak jak na początku wspomnieliśmy, czy poziom ryzyka jest stały nawet jeśli wentylacja czy elektryka a także wentylatory w kanałach wywiewnych nie odbyły przeglądu w wyznaczonym terminie?  Nie jest bo prawdopodobieństwo zdarzenia gwałtownie się zwiększa a skutek zostaje nadal ten sam – wobec metody PHA ryzyko się zwiększa. Do czego nas zmusza takie podejście? Do tego, że praca w takich warunkach nie powinna mieć miejsca a jednak ma co wynika z naszego doświadczenia i nie tylko… może ma to jakiś związek z ilością ostatnich zdarzeń jakie przedstawiliśmy powyżej? Odpowiedź na to pytanie pozostawiamy już Państwu sobie samym…